چرا جشنواره فیلم فجر ناقص الخلقه و معیوب است؟

به گزارش بوشهرنیوز؛ این روزها تکاپوی زیادی در میان سینماگران کشور برای رساندن فیلمهایشان به جشنواره فیلم فجر وجود دارد و آنطور که از اخبار به نظر می رسد، ظاهرا امسال باید منتظر یک جشنواره پر و پیمان به جهت تنوع آثار و حضور فیلمسازان شاخص باشیم. اما براستی جشنوراه فیلم فجر در طول تمام این سالها چه کارنامه ای را از جهت رشد و ارتقای سینمای ایران بر جای گذاشته است؟ این سوال مهمی است که سعی می کنیم رد این نوشتار و در بخهای متعددی به آن پاسخ دهیم.

جشنواره فیلم فجر می‌تواند و باید مثل هر جشنواره دیگری در هر کجای دنیا، فواید و دقایق قابل تامل و معتنابه و نسبی را جهت تولید و رشد «سینما» -بما هو سینما عجالتا و بدون هیچ پیشوند و پشوندی مثل «دینی»، «معناگرا»، «ملی»، «معنوی»، «در جست و جوی حقیقت»، «سودازده»، «خدازده»، و… که هرچه می‌کشیم از این پسوندها می‌کشیم- به همراه داشته باشد. اما این «عبارت» تنها تعبیر بخشی از خوابی است که ما برای سینما دیده‌ایم. جشنواره ویترین محصول است و برای «ارزش‌مند»شدنش نیاز به پاس‌کردن درسهای پیش‌نیاز است که البته هنوز پس از درگذشت بیست و چند دوره، نه تنها این پیش‌نیازها گذرانده نشده، بلکه با تبصره‌ها و تک‌ماده‌های بعضا من‌درآوردی و نه چندان هنری-سینمایی، در جازنی ِ مان به عقب‌گرد و پس‌رفت انجامیده است.

سینمای ایران در «تولید» دچار عیوب فرا… و جامعه‌شناختی خاص خود است. وضعیت انجمن‌های سینمای جوان ، کانون‌های به اصطلاح سینمایی، سینمای شهرستانها –از جهات متعدد و مختلف-، مطبوعات سینمایی، جامعه منتقدین و … شاید به لحاظ ویژگیهای خاص کشور ما، مهمتر از همه تعامل سینماگران و اندیشمندان حوزه‌های مختلف فکری، همگی شاخصه‌هایی هستند که در دنیای سینمای ایران جایگاههای نازل، معیوب، بی‌کار و دم‌دستی و ساده‌انگارانه و ابتدایی دارند.

محافل جوانانه سینمایی، حالتی عوامانه، نذرگرایانه و خیراتی دارند و در آن گُتره‌ای از جوانانِ بعضا در حد متوسط و گاها عشق سینما -بخوانید از همه جا رانده و مانده،- به شکلی توده‌ای و کلونی ِ «همین‌طور»ی، گرداگرد فضایی کوچک -غالبا در زیرزمین‌های نم‌دار و تاریک- به «عادت»هایی شبه سینمایی مشغولند: با تعدادی کتاب عاریتی از فارابی و ارشاد و حوزه هنری و… قفسه‌ای پر می‌شود، فیلم‌هایی به نمایش درمی‌آید، گعده‌هایی گرفته می‌شود و… اینها همه خوب است و بجا و -شما بگویید دوست‌داشتنی- اما آنچه مسلم است، از درون این سیستم و شیوه‌ی «هرجایی» و بی‌برنامه و «رها»، فیلمساز بیرون نمی‌آید و آدم سینمایی ِ مبرز تربیت نمی‌شود که هیچ، احتمالا نیروهایی را هرز می‌دهد و موقعیت ‌هایی را از دست.

در همین میانه، سینمای شهرستانها، کَالمِیّت و چیزی در حد و حدود دهه‌ی ۶۰ باقیمانده و پدیده‌ای نحیف و رنجور و موجودی میان بودن: نبودن -مسئله این است؟!- همچنان قرار گرفته است. در همین راستا، نوعی تمرکزگرایی و از تولید به مصرف در تهران، اساسا شهرستانها را از درجه انتفاع و اهتمام در میدان سینماورزی و سینماگری، ساقط و خارج کرده‌است. قاعدتا مردمانی هم که اهل و عیال سینمایند، در این نقاط -اقصی نقاط کشور- بی‌میل و بی‌اعتنا که حالتی منتج شده از عدم پاسخ‌گرفتن ِ ابتدایی‌ترین نیازهای هنری و فرهنگی‌شان است، عموما عطای این موقعیت را به لقایش بخشیده، گلیم علایق خود را از آب نه چندان زلال این عرصه کشیده و راه خود را گرفته‌اند.

علی‌الاغلب، سینما در شهرستانها در احتضار و تعبید تپش و سرزندگی و جریان و روند و حرکت برایش پریشان و بی‌معنا و امری عدمی است.

هم‌چنانکه در بیان مقام رهبری هم آمد، تعاملی میان هنرمند و «حوزوی» و نخبگان دیگر عرصه‌های فکری-فلسفی جامعه وجود ندارد. ایشان البته مقصر را نه «کارگردان»، بلکه «حوزه»، «دفتر تبلیغات» و سایر سازمانهای مرتبط با این امر دانستند -به درستی- لکن نکته‌ای که در همین موضوع و محمل قابل اشاره و نیازمند تامل و بررسی و پیگیری است روح این کنجکاوی، بینش‌یابی و سواد سمعی-بصری افراد در همه حیطه‌هاست و من جمله سینما.

فارغ از اینکه شبکه‌ی عمومی جامعه و پوشش و گستره‌ی عام افراد و نهادها در کشور تا چه حد پاسخگو و ترتیب دهنده‌ی این تعاملهای فکری میان اهالی اندیشه و هنر است، شعور و بینش و سواد خود «فرد» هم مهم است. نمی‌توان شخصی را که اساسا قصدی برای فراگیری و اندیشه و تدبیر و تدبر ندارد، به -حتی- سیستم‌های کارآمد شبکه‌ای در نهادهای علمی-فرهنگی جامعه حواله داد و خروجی ِ مفید ار آن خواست.

نمونه‌های متعدد محصولاتی که با “عنایت” و به مدد  “سفارش” افراد، نهادها و به پشتوانه‌ی “سوابق” مهمل، نتیجه‌اش آثاری ساده‌انگارانه و بلاهت آمیز اخیر گشته، در طی این ربع قرن پس از انقلاب کم نیست.

در نبود مطبوعات معتبر و جدی سینمایی و عدم پوشش اندیشگی امر هنر، با جلسات «ارزش»گرا و بی‌توجه به بیلان کاری نهادهای نسبتا محترم دولتی و شبه‌دولتی، کار «نقد» به جای آنکه برآیندی از یک فرآیند معتبر و فعال و علمی و تحربی که حاصل نشریات و جلسات و برقراری دیالوگ قدرتمند منتقد-هنرمند باشد، تحویل مجموعه‌هایی جعلی، بولتن‌هایی سفارشی و گردهمایی خاص گردیده که بیش از آنکه نگران سینما و ماهیت و … -تو بگو «رشد»- آن باشند، در حال «آتش تهیه» فراهم‌کردن برای گعده‌ی خود و پشتیبانی از “رفقا” هستند. به اینهمه اضافه کنید حجم «احمقانه» و ساده‌لوحانه و هوا و هدریِ هزار و یک جشنواره‌ی باسمه‌ای که هر روز مثل قارچ -و واقعا مثل قارچ- از گوشه و کنار مملکت می‌روید و اصلا معلوم نیست از کجا آب می‌خورد و به کجا واریز می‌شود!

جشنواره زن، مرد، کودک، پیر، جوان،. جشنواره‌ی هفته، ماه، سال، دهه. جشنواره‌ی آبی، زرد، قرمز. جشنواره‌ی پلیس، رفتگر، محله -محله دیگر چه صیغه‌ایست- و در عین حال همایش، سمینار، گفتمان و .. -شکرخدا، نه واژه کم داریم، نه روز، نه شغل، نه… . تعداد مطبوعات جدی و قابل هضم و مطالعه به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد، تعداد فیلم‌های خوب و قابل تحمل جشنواره‌ی اصلی ِ کشور، به ۱۰ تا -از هفتاد و اندی اثر راهیافته به بخش مسابقه- هم نمی‌رسد. تعداد سینماگرانی که بِیس متوسط فکری و تسلطِ نسبی ِ بر سینما داشته باشند معدود و به شدت قابل شمارش و «تابلو» شدن است، تعداد سینماهای استاندارد و قابل تنفس(!) کم، تعداد کتابهای جدی -مرجع یا نیمه مرجع و مولف‌گرایانه و معتبر- محدود، تیراژ همین کتابها پایین و … اما در عوض روزی یک جشنواره و هزارویک نهاد و شبه‌نهاد باسمه‌ای و من‌درآوردی و همه‌کاره و هیچ‌کاره که معلوم نیست چه تعریفی برای عملکرد و چه محصولی برای صرف این همه هزینه از بیت‌المال برایشان متصور و از محلشان منتج شده‌است.

با این همه و با در نظر گرفتن این شرایط و مصائب و معایب، چه توقعی از جشنواره فیلم فجر، به واقع نزدیکتر، حقیقی‌تر و در عین حال مفیدتر است؟ برآنم که از این جشنواره، تنها رمقی که می‌توان بدان آویخت و از آن بهره جست، همین تذکارات به جهت ویترین بودن و اینکه نشانه‌هایی است بر پیش‌نیازهای برآورده شده و دقت‌ها و ظرافت‌ها و برنامه‌ها و برنامه‌ریزی‌ها و هدفمندیهایی که به عمل نیامده است.

قطعا جشنواره فجر، مصداق تام و تمام «خلایق هرچه لایق» است. ما نمی‌توانیم از یک سیستم ملوک‌الطوایفی معیوب، یک شبه‌ روند باری به هر جهت و هرچه پیش آید خوش آید، عدم تعامل میان اهالی نظر و هنر، عدم شناسایی و تربیت هدفمند و با برنامه‌ریزیِ چیزهایی بلندمدتِ نیروهایی قابل اعتماد که دارای حدم توسط هوش و استعداد و خلاقیت و قدرت مطالعه و درک هنری باشند و … چیزهایی از این دست، توقع یک فستیوال با شکوه،‌ جذاب، مفید و دوست‌داشتنی و دقیقا سینماورزانه که هر سال شاهد رشد و ارتقائش هستیم، باشیم.

شاید لازم باشد بیش و پیش از هر چیز تکلیفمان را با چند عنصر مشخص کنیم: مسوولان وظیفه‌ی خود را شعرخوانی و مرور و دوره‌ی گلستان و بوستان و نظامی در جلسه افتتاحیه جشنواره ندانند، اساسا خود را شاعر و کلمه‌پرداز و سخنران ندانند. خود را «مسوول» سینما بدانند. و مسوول یعنی خادم یعنی مجری، یعنی متصل به عقبه فکری، یعنی مدیریت، یعنی … فهم و حتی بینش. قطعا مسوول ما نیاز به بینش دارد، منتهی به تناسب مسوولیت و کارش.

شاید لازم باشد، هشتاد درصد مراسم‌ها، همایش‌ها و خصوصا قارچ‌هایی به نام جشنواره را نابود کنیم تا بودن و نبودن «سینما» برایمان مساله باشد.

و حتی شاید لازم باشد برای مدتی، احتناب‌ناپذیر و در عین حال صبور و با طمانینه، سینما و حداقل «جشنواره» را تعطیل کنیم. شاید! البته این کار به مذاق «عشق سینما»یی‌ها و آن گروه که با پهن‌شدن این سفره، به پول و ماموریت و نذر و نیاز می‌رسند، خوش نمی‌آید. قاعدتا جراحی، درد دارد. اما زیبایی، امیدواری و خوبی قضیه در این است که مطمئنیم همیشه هستند دیدگان اهل نظر و نافذ و آگاهی که فارغ از های و هوی زمانه و گرد و غبار کورکننده‌ی روزگار، سره را از ناسره تشخیص داده و عیار نقد را به میدان محک امور می‌برند و اینانند که از عقب کاروان می‌آیند.

(ادامه دارد)