بررسی مفهوم مقاومت و ایستادگی در برابر ظلم به بهانه نقد و تحلیل فیلم ۲۳ نفر

به گزارش بوشهرنیوز- مفهوم مقاومت همیشه از عناصر اصلی فلسفه زندگی و یکی از شاهراه های رسیدن ملت ها و امتها به گوهر پیروزی و رستگاری بوده است. مقاومت اما این روزها برای ملت ایران غلیظ تر و دقیق تر و عینی تر، تجلی کرده است و معنای پر رنگ تری دارد.

حالا ملت ایران پس از تجربه‌های مختلف و رفتن راه‌های گوناگون و پس از چندین دهه از انقلاب اسلامی، به خوبی و روشنی دریافته است که آیا هیچ راهی جز پایمردی و ایستادن بر روی مواضع حقش، در برابر سلطه گران و استکبار دارد یا نه.

از خود تجربه انقلاب اسلامی تا برجام و با گذر از تمام ادوار و دولتها و سلایق و جناحها و طرز فکرهای گوناگون، حالا دیگر هر ذهن منصف و سالمی به خوبی و روشنی می تواند نسبت به عنصر مقاومت و انقلابی بودن در برابر سایر مانیفستها و ایده ها و راهکارها، قضاوت کند و البته قضاوت نهایی بر عهده تاریخ خواهد بود.

در این نوشتار اما بناست درباره یکی از مهم ترین و موفق ترین فیلمهای مربوط به ژانر جنگ در سینمای ایران به نقد و تحلیل بپردازیم که عنصر اصلی اش همین مقاومت و پایمردی است. آنهم با یک داستان واقعی و با ایده ای به شدت جذاب و دیدنی و خواندنی. هم فیلم و هم کتابی که فیل بر اساس آن ساخته و پرداخته شده است.

داستان فیلم «۲۳ نفر» به زندگی ۲۳ نوجوان ایرانی اسیر شده در عراق می پردازد و در طول روایت خویش سعی می کند موقعیت، شرایط، رفتارها و کنش های این گروه از زمان اسارت تا پذیرفته شدن درخواستشان را که به نوعی روند تدریجی دوره نوجوانی تا جوانی آنها را نشان می دهد، بازنمایی کند.

فیلم یک درام موفق است. یک رئالیسم منطبق بر روایت سینمایی؛ حاوی جذابیت های موقعیتی، طنز به اندازه، میزانسن درخور، کارگردانی مؤثر و البته مهم تر و ارزشمندتر از همه حرکت از «فردیت» به سمت «جمعیت» و منتهی شد و رسیدن به یک کل واحد و یگانه. این بی تردید بزرگترین و دیدنی ترین دستاورد فیلم ۲۳ نفر است که می توان گفت در کل سینمای ایران شاید به تعداد انگشتان یک دست هم به منصه ظهور و بروز نرسیده است.

روایت تاریخی در باب موقعیت و عینیت «۲۳ نفر» و وجوه عینی شرایط و واقعیت آنها می گوید: بیست و سه نفر، گروهی از رزمندگان نوجوان ایرانی بودند که در جریان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۱ به اسارت نیروهای عراقی درآمدند. این گروه کم سن و سال بین ۱۳ تا ۱۷ سال داشتند، اکثراً از تیپ ثارالله کرمان اعزام شده بودند و اردیبهشت ۱۳۶۱ در مرحله مقدماتی عملیات بیت‌المقدس در مناطق مختلف جبهه اسیر شدند.

صدام پس از آگاهی از این موضوع و دیدن گزارش اسارت قوای ایرانی به دلیل شکست در خرمشهر سعی می‌کند از این ماجرا سوءاستفاده و به نفع خود بهره‌برداری تبلیغاتی کند و دستور می‌دهد که آن‌ها را از بقیه اسرا جدا کنند و به کاخ وی بیاورند.

در دیداری که این نوجوانان با شخص اول کشور عراق صدام حسین داشتند وی سعی می‌کند تا با ناراحت شدن از این موضوع که اینها کودکانی بیش نیستند که به زور به جنگ فرستاده شدند، با آن‌ها احساس همدردی کند و به دختر کوچکش «حلا» می‌گوید که شاخه گل‌هایی را به آن‌ها بدهد و بعد با آن‌ها عکس یادگاری می‌گیرد و می‌گوید که به زودی با موافقت کمیته بین‌المللی صلیب سرخ آن‌ها را به ایران برمی‌گرداند.

مطبوعات عراق پس از این ماجرا فیلم‌ها و عکس‌هایی از آن‌ها منتشر می‌کنند و در تیتر روزنامه‌های عراق جمله معروف صدام را می‌نویسند: «کل اطفال العالم اطفالنا» همه بچه‌های دنیا بچه‌های ما هستند. این ۲۳ نفر که در موضع انفعالی قرار گرفته بودند اعتصاب غذا می‌کنند تا به جمع دیگر اسیران بازگردند. آن‌ها در نهایت پس از اتفاقات زیادی به خواسته خود می‌رسند ولی تا ۲۶ مرداد ۱۳۶۹ در اسارت می‌مانند.

اسیر ایرانی دیگری به نام ملاصالح قاری مترجم صدام در این دیدار بود که بعدها پس از آزادی به جرم خیانت به ایران از طرف وزارت اطلاعات ایران زندانی و بازجویی شد و نهایتاً با نامه سید علی‌اکبر ابوترابی‌فرد روحانی آزاد شده از اسارت بی گناهی وی اثبات شده و از وی رفع اتهام می‌شود.

این کل ماجرای تاریخی ۲۳ نفر است که اتفاقا مایه ها و پایه های دراماتیک و جذاب بسیاری در خود دارد. مایه هایی که در فیلم، با توفیقی نادر روبرو شده و آن را تبدیل به یکی از بهترین آثار تاریخ ژانر جنگ و دفاع مقدس در سینمای ایران نموده است.

بی تردید این موفقیت مرهون عوامل بسیاری است که یکی از مهم ترین آنها وفادار ماندن فیلمنامه به متن کتاب خاطرات منتشر شده در باب این ۲۳ نفر است. کتاب آن بیست و سه نفر خاطرات خود نوشت احمد یوسف زاده و کتاب ملا صالح، سرگذشت ملا صالح قاری مترجم اسرا به قلم رضیه غبیشی دورن مایه اصلی فیلمنامه ۲۳ نفر هستند و همین وفاداری و مرهون بودن به ماده اولیه تاریخی با حفظ میزانسن داستانی اش و انتقال امانتدارانه آن به سینما، زمینه را برای توفیق فیلم فراهم کرده است.

تلاش فیلم به خصوص در حوزه فیلمنامه برای وفاداری به متون اصلی تا اندازه ای است که داستان با دو راوی بیان و بنان می شود و در واقع در بخشهایی با صدای احمد و در سایر بخشها با صدای ملاصالح روایت می گردد.

همین استفاده درست و به اندازه و به جا در شیوه روایی باعث شده تا کارگردان ۲۳ نفر رفته رفته شکل مستند گونه ای را به دست آورد که هم به جذابیت های محتوایی آن کمک کرده و هم توانسته میزانسن سینمایی را در تلفیقی جذاب و درخور و به اندازه با وجوه مستندگونگی اثر، تدارک ببیند.

به جهت مضمونی و شخصیت پردازی اما علاوه بر ۲۳ نفر و موقعیت تلخ و شیرین آنها و یگانگی جذاب و معناداری که به آن می رسند ما با شخصیت دیگری هم روبروییم: ملاصالح. او که در برهه ای مترجم گروه ۲۳ نفره نوجوانان بوده در روایت داستانی به موازات داستان اصلی پیش می رود و حضوری جدی و یکپارچه در فیلم دارد. اما آیا این انتخاب، از الزامات فیلمنامه و جزیی از واقعیت عینی تاریخی بوده یا نکته دیگری در میان است؟ اسم فیلم ۲۳ نفر است و موضوع هم روایت اسارت تا آزادی گروه ۲۳ نفر اما نقش ملا صالح در روند داستان چیزی بیشتر و پیشتر از یک کاتالیزور روایی است.

البته شخصیت پردازی ملاصالح به دلایل مختلف از جمله اینکه قصه اش او هم راستا با روایت اصلی فیلم مبتنی بر علاقه شخصی و یا حتی ادای دین نویسنده و فیلمساز به او صورت گرفته است و چه بسا بتوان دلایل دیگری را هم از متن و فرامتن فیلم برای پاسخ به این سوال یافت.

کنش فیلمنامه متمرکز بر روی کش و قوس های زندگی و رفتارهای این گروه از زمان اسارت تا پذیرفته شدن درخواستشان برای انتقال به اردوگاه اسرا است و در این میان چگونگی روند تدریجی حرکت این نوجوانان در یک مسیر مدرج جذاب به شدت زیبا از دوره نوجوانی به مردانگی ظاهری و باطن را پنشان می دهد.

اجتناب هوشمندانه از تصویرگری دقیق و جزیی از وضعیت اسرا در اردوگاه ها، ریتم خوب فیلم که با تندی و عصارگی از صحنه درگیری رزمندگان فیلم با سربازان بعثی می گذرد و بی واسطه و اتلاف وقت، اسارت را به نمایش می گذارد از جمله ویژگی های ارزشمند و بارز فیلمنامه ۲۳است که شاید بتوان گفت در سکانس بازجویی نوجوانان توسط مامور عراقی به تصویر در می آید؛ آنجا که به اجبار از آنان می خواهد سن خود را بسیار کمتر از آنچه هست بگویند و یکی از شیرین ترین و جذاب ترین و طنازانه ترین موقعیت های دراماتیک تلخ فیلم را به ظهور می رساند.

از منظر ساختار و به لحاظ ویژگی های تکنیکی فیلم ۲۳ نفر بیان روایی و لحن فشرده و سلیسی انتخاب کرده است ضمن اینکه همانطور که در قبل گفتیم در ساختار با نوعی مستند سینمایی مواجهیم که میزانسنی موجه و مؤثر را برای بیان روایت سینمای خود مبتنی بر تجربه تاریخی و به خصوص با امانتداری نسبت به متن وقایع انتخاب کرده است.

آری؛ بی تردید فیلم افتخارآمیز «۲۳ نفر» یک خاطره موفق و یادگاری ماندگار بر تارک سینمای سیاه ایران است. یک رئالیسم منطبق بر روایت سینمایی؛ حاوی جذابیت های موقعیتی، طنز به اندازه، میزانسن درخور، کارگردانی مؤثر و البته مهم تر و ارزشمندتر از همه حرکت از «فردیت» به سمت «جمعیت» و منتهی شد و رسیدن به یک کل واحد و یگانه. این بی تردید بزرگترین و دیدنی ترین دستاورد فیلم ۲۳ نفر است که می توان گفت در کل سینمای ایران شاید به تعداد انگشتان یک دست هم به منصه ظهور و بروز نرسیده است.

انتهای پیام/